Són tiểu: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Són tiểu là gì? Són tiểu (còn gọi là tiểu không tự chủ) là tình trạng phổ biến và thường khiến cho người mắc cảm thấy xấu hổ, bối rối. Mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể từ thi thoảng xảy ra són tiểu cho đến khi thậm chí ho hoặc hắt hơi khiến người bệnh đi tiểu đột ngột không kiểm soát, không kịp chạy đến phòng vệ sinh.

Mặc dù tình trạng són tiểu hay xảy ra ở người cao tuổi, tuy nhiên són tiểu không phải hậu quả của quá trình lão hóa. Nếu són tiểu ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt hằng ngày, người bệnh được khuyến nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được khám và tư vấn. Còn phần lớn đối với mọi người, chỉ cần thay đổi lối sống hoặc sử dụng thuốc điều trị có thể làm giảm sự tình trạng đi tiểu không tự chủ và dẫn tới mang lại cảm giác thoải mái cho người bệnh.

Són tiểu không phải là bệnh, mà là một triệu chứng của rất nhiều bệnh khác nhau. Nguyên nhân són tiểu có thể do lối sống, bệnh tật hoặc do phương pháp điều trị gây ra. Són tiểu được chia ra làm 2 loại như sau:

Són tiểu tạm thời

Do một số loại đồ ăn, đồ uống hoặc thuốc điều trị gây lợi tiểu, kích thích bàng quang và tăng lượng nước tiểu như:

• Bia rượu
• Caffeine
• Nước khoáng có ga
• Chất ngọt nhân tạo
• Sô cô la
• Ớt
• Thức ăn có chứa nhiều gia vị, cay, đường, acid, đặc biệt là trái cây họ cam quýt
• Thuốc điều trị bệnh tim và huyết áp, thuốc an thần, thuốc giãn cơ
• Vitamin C liều cao

• Nhiễm trùng đường tiết niệu khiến kích thích bàng quang khiến người bệnh đi tiểu nhiều và đôi khi là đi tiểu không tự chủ.
• Táo bón: trực tràng có vị trí giải phẫu gần bàng quang và cùng chung dây thần kinh chi phối. Khi táo bón làm cho phân cứng kích thích vào dây thần kinh ở trực tràng thường xuyên và quá mức, đồng thời làm cho người bệnh muốn đi tiểu thường xuyên.

Són tiểu do bệnh hoặc thay đổi của cơ thể

Són tiểu kéo dài có thể do một số vấn đề hay sự thay đổi về thể chất của cơ thể, gồm:

• Mang thai. Thay đổi nội tiết tố và tăng trọng lượng của thai nhi dẫn đến tiểu tiện không tự chủ.
• Sinh con: Do trong quá trình sinh con, trong quá trình rặn quá mạnh và thời gian dài khiến tổn thương các cơ, mô và dây thần kinh kiểm soát bàng quang. Bên cạnh đó, tình trạng sa tử cung, bàng quang, tử cung, trực tràng hoặc ruột non có thể bị đẩy xuống xa với vị trí giải phẫu ban đầu và nhô vào âm đào, dẫn tới tình trạng són tiểu không tự chủ.
• Thay đổi tuổi tác: Do cơ của bàng quang càng yếu khi tuổi càng cao nên không thể giữ được nước tiểu chặt ở trong bàng quang, khiến nước tiểu rò rỉ ra ngoài.
• Mãn kinh. Sau khi mãn kinh, người phụ nữ sản xuất ít estrogen hơn – một loại hormone giúp giữ cho mô, niêm mạc bàng quang và niệu đạo khỏe mạnh. Sự suy giảm của các mô này có thể làm nặng thêm tình trạng không tự chủ.
• Cắt tử cung: Ở người phụ nữ, bàng quang và tử cung được hỗ trợ bởi rất nhiều cơ và dây chằng giống nhau. Bất kỳ cuộc phẫu thuật nào tại hệ thống sinh sản của người phụ nữ như cắt bỏ tử cung sẽ làm tổn thương các cơ sàn chậu dẫn tới tiểu tiện không tự chủ.
• Tăng sản lành tính tuyến tiền liệt thường gặp ở đàn ông lớn tuổi.
• Ung thư tuyến tiền liệt
• Khối u bất cứ nơi nào dọc theo đường tiết niệu có thể chặn dòng nước tiểu bình thường, dẫn đến tình trạng són tiểu khi đầy bàng quang (Overflow incontinence).
• Sỏi tiết niệu
• Rối loạn thần kinh như bệnh đa xơ cứng, bệnh Parkinson, đột quỵ, u não hoặc chấn thương cột sống có thể cản trở các tín hiệu thần kinh liên quan đến kiểm soát bàng quang, gây ra tình trạng tiểu không tự chủ.

Rất nhiều người đã từng trải qua tình trạng són một ít tiểu, tuy nhiên, lượng nước tiểu bị són có thể từ ít đến rất nhiều và diễn biến càng tăng về tần suất xuất hiện.Có 5 loại són tiểu như sau:

• Són tiểu khi tăng áp lực trong bụng (Stress incontinence): Nước tiểu bị rò rỉ khi người bệnh làm tăng áp lực bàng quang bằng cách ho, hắt hơi, cười, tập thể dục hoặc nâng vật nặng.
• Són tiểu cấp kỳ (Urge incontinence): Triệu chứng này diễn ra khi mắc cơn tiểu cấp, người bệnh đột ngột rất muốn đi tiểu khiến người bệnh không kịp đi đến nhà vệ sinh. Tần suất xuất hiện són kiểu loại này thường xuyên và xảy ra cả ban đêm. Nguyên nhân của són tiểu cấp kỳ có thể do nhiễm khuẩn, rối loạn thần kinh hoặc tiểu đường.
• Són tiểu khi đầy bàng quang (Overflow incontinence): Do bàng quang lúc nào cũng có nước tiểu nên người bệnh gặp tình trạng nhỏ giọt nước tiểu thường xuyên hoặc liên tục.
• Són tiểu chức năng (Functional incontinence): Do các vấn đề về thể chất và tâm thần khiến người bệnh không kịp đi đến nhà vệ sinh. Ví dụ, nếu người bệnh mắc viêm khớp háng nặng, người bệnh hạn chế khả năng mở kéo khóa quần đủ nhanh để đi vệ sinh.
• Són tiểu hỗn hợp (Mixed incontinence): Là tình trạng són tiểu phối hợp tất cả các loại són tiểu kể trên.

Vậy khi nào người bệnh cần đi khám bác sĩ chuyên khoa:

• Người bệnh cảm thấy không thoải mái về tình trạng són tiểu của bản thân.
• Tần suất són tiểu nhiều và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Hạn chế các hoạt động và giao tiếp xã hội.
• Có nguy cơ té ngã khi người bệnh phải di chuyển nhanh đến nhà vệ sinh.

Bệnh són tiểu không lây từ người bệnh sang người khỏe mạnh.

• Giới: Són tiểu ở nữ giới có có tỷ lệ mắc cao hơn nhiều so với són tiểu ở nam giới do người phụ nữ cấu trúc giải phẫu khác nhau với nam giới, có thời kỳ mang thai và sinh con. Tuy nhiên, nam giới cũng mắc bệnh này do các vấn đề về tiền liệt tuyến làm tăng kích thích són tiểu và đi tiểu không tự chủ.
• Tuổi càng cao thì cơ chịu trách nhiệm kiểm soát bàng quang và niệu đạo bị giảm trương lực cơ nên làm tăng khả năng nước tiểu tràn ra không tự chủ.
• Thừa cân: Trọng lượng tăng làm tăng áp lực lên bàng quang và các cơ xung quanh, làm suy yếu cơ và làm cho  nước tiểu chảy ra khi người bệnh ho hoặc hắt hơi.
• Hút thuốc. Sử dụng thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng tiểu không tự chủ.
• Di truyền: Nếu như trong gia đình hoặc họ hàng gần có mắc són tiểu thì khả năng thế hệ kế tiếp mắc són tiểu cao hơn so với gia đình khác.
• Tình trạng bệnh: Bệnh thần kinh hoặc bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ mắc són tiểu.

Tiểu tiện không tự chủ không phải lúc nào cũng phòng ngừa được, tuy nhiên, một số cách sau sẽ làm giảm nguy cơ mắc són tiểu:

• Duy trì cân nặng ở mức phù hợp
• Thực hành các bài tập sàn chậu
• Tránh các chất kích thích bàng quang, chẳng hạn như caffeine, rượu và thực phẩm có tính axit.
• Ăn nhiều chất xơ, có thể ngăn ngừa táo bón, một nguyên nhân gây tiểu không tự chủ.
• Không hút thuốc, hoặc nếu có hãy tìm sự giúp đỡ để bỏ hút thuốc

Điều quan trọng là người bệnh cần xác định mình đang mắc loại tiểu tiện không tự chủ nào và chia sẻ thường xuyên thông tin này cho bác sĩ để bác sĩ đưa ra quyết định về phương hướng điều trị.

Khám bệnh

Tiền sử bệnh tật, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh ho để phát hiện tình trạng tiểu tiện không tự chủ.

Xét nghiệm cần làm

• Xét nghiệm nước tiểu nhằm phát hiện tình trạng nhiễm trùng, máu trong nước tiểu hoặc tình trạng bất thường khác.
• Nhật ký bàng quang (Bladder diary): Người bệnh ghi lại số thể tích nước đã uống và lượng nước tiểu đã đi trong một vài ngày nhất định, từ đó ước lượng được số lượng nước tiểu bị són và số lần bị són tiểu.
• Đo lường nước tiểu tồn lưu sau đi tiểu: Người bệnh được yêu cầu đi tiểu vào dụng cụ đo lượng nước tiểu. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra số lượng nước tiểu còn lại trong bàng quang bằng cách siêu âm hoặc sử dụng ống thông. Nếu như số lượng nước tiểu còn sót lại nhiều trong bàng quang thì chứng tỏ người bệnh đang bị tắc nghẽn đường tiết niệu hoặc có vấn đề với các dây thần kinh hoặc cơ bàng quang.a

Phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và loại són tiểu để bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ ưu tiên điều trị nguyên nhân trước và ưu tiên sử dụng các biện pháp ít xâm lấn trước, nếu phương pháp này thất bại thì sẽ chuyển sang phương pháp khác hay phối hợp nhiều phương pháp.

Thay đổi hành vi

• Tập luyện bàng quang bằng cách nhịn đi tiểu khi bị kích thích. Người bệnh có thể bắt đầu bằng cách cố gắng nhịn trong 10 phút mỗi khi cảm thấy muốn đi tiểu. Mục tiêu là kéo dài thời gian giữa các lần đi vào nhà vệ sinh cho đến khi bạn đi tiểu từ 2,5 đến 3,5 giờ.
• Tiểu ngắt quãng (Double voiding) đây là kỹ thuật giúp người bệnh học cách làm trống bàng quang hoàn toàn hơn để tránh tình trạng són tiểu khi đầy bàng quang (Overflow incontinence) bằng cách đi tiểu, sau đó chờ vài phút và tiếp tục đi tiểu.
• Quản lý chế độ ăn uống: người bệnh cần cắt giảm hoặc tránh các loại thực phẩm có cồn, caffeine hoặc axit. Giảm tiêu thụ chất lỏng, giảm cân hoặc tăng hoạt động thể chất cũng có thể làm giảm vấn đề.

Tập luyện cơ sàn chậu dành cho nam giới

Bác sĩ sẽ khuyến khích người bệnh nên thực hiện các bài tập này thường xuyên để tăng cường cơ bắp giúp kiểm soát việc đi tiểu. Còn được gọi là bài tập Kegel, bài tập này đặc biệt hiệu quả đối với tiểu tiện không tự chủ do căng thẳng.

Kích thích điện

Các điện cực được đưa vào trực tràng hoặc âm đạo của người bệnh để kích thích và tăng cường sức mạnh cho cơ sàn chậu. Kích thích điện nhẹ nhàng có hiệu quả đối với tiểu tiện không tự chủ do căng thẳng và kích thích đi tiểu không kiểm soát, tuy nhiên người bệnh cần nhiều phương pháp điều trị này trong vài tháng.

Điều trị bằng thuốc

Dựa vào tình trạng của bệnh nhân, kết quả khám/xét nghiệm, các bác sĩ có thể chỉ định các thuốc để điều trị són tiểu phù hợp.

Sử dụng thiết bị Y tế

• Chèn niệu đạo (Urethral insert): đây một thiết bị nhỏ, dùng một lần, giống như tampon được đưa vào niệu đạo trước khi người phụ nữ chuẩn bị có những hoạt động thể chất nhiều như chơi quần vợt, có thể kích hoạt không tự chủ. Do đó, thiết bị này hoạt động như một phích cắm để ngăn chặn rò rỉ và được gỡ bỏ trước khi đi tiểu.
• Pessary là một chiếc vòng cứng được chèn vào âm đạo và thời gian đeo là cả ngày. Thiết bị này thường được sử dụng ở những người bị sa tử cung gây ra tình trạng tiểu tiện không tự chủ. Pessary giúp giữ bàng quang của bạn, nằm gần âm đạo, để ngăn chặn rò rỉ nước tiểu.

Phẫu thuật

• Sling procedures: Đây là phương pháp bác sĩ sẽ sử dụng mô của cơ thể và vật liệu tổng hợp để tạo ra một bộ khung xung quanh niệu đạo và cổ bàng quang của người bệnh nhằm giúp cho niệu đạo đóng khi người bệnh ho hoặc hắt hơi thì không bị són tiểu.
• Cơ thắt nước tiểu nhân tạo (Artificial urinary sphincter): Ở nam giới, bác sĩ sẽ sử dụng một vòng nhỏ chứa đầy chất lỏng được cấy quanh cổ bàng quang để giữ cho cơ thắt nước tiểu đóng lại cho đến khi người bệnh sẵn sàng đi tiểu. Để đi tiểu, người bệnh chỉ cần nhấn van được cấy dưới da làm cho vòng xì hơi và cho phép nước tiểu từ bàng quang chảy ra.

Xem thêm:

• Nguyên nhân gây són tiểu ở nam giới
• Tiểu không tự chủ là bệnh gì?
• Vì sao phụ nữ thường bị són tiểu, nhất là sau sinh con?